JAKARTA — Presiden Indonesia Joko Widodo atau lebih dikenali dengan Jokowi, sedang berusaha keras untuk meningkatkan pelaburan dalam projek meganya, iaitu pemindahan ibu negara dari Jakarta ke Nusantara, sebuah bandar baharu yang sedang dirancang di kepulauan Borneo. Beliau berharap dapat memastikan semua itu selesai menjelang tahun 2045.
Widodo mempunyai satu lagi harapan besar untuk Nusantara iaitu untuk menjadikannya hab teknologi kewangan (fintech) terkemuka di Asia dengan menarik banyak syarikat teknologi kewangan, termasuk syarikat permulaan (start-up).
Pada 23 Februari, presiden, diiringi oleh menteri kabinetnya, melawat hutan timur Kalimantan, bahagian Indonesia di Borneo di mana ibu negara baharu itu akan dibina. Dia bermalam di sebuah pondok yang dibina di tapak pembinaan, menulis tweet bahawa persiapan sudah dijalankan untuk upacara Hari Kemerdekaan Nasional Indonesia pada Ogos 2024 di istana presiden baharu.
(Jokowi melawat kawasan pembangunan Nusantara – foto Istana Presiden)
Selepas pilihanraya pada 2019, Jokowi mengumumkan rancangan untuk memindahkan ibu negara. Projek itu telah disahkan oleh parlimen pada Januari 2022 dan presiden menamakan bandar baharu itu Nusantara, yang bermaksud “kepulauan” dalam bahasa Indonesia. Dengan beberapa fungsi kerajaan akan dipindahkan seawal tahun 2024, presiden mengisytiharkan hasratnya untuk menyambut Hari Kemerdekaan, 17 Ogos, di istana presiden baharu tahun itu.
Nusantara dimaksudkan untuk menjadi sebuah bandar hijau dan “pintar” yang menggunakan sepenuhnya teknologi digital mesra alam. Dalam temu bual dengan Nikkei Asia November lalu, Widodo berkata: “Kami akan membina pusat kewangan [di Nusantara], tetapi tidak seperti di Singapura atau Hong Kong. Ia akan menjadi pusat fintech. Kami juga akan menawarkan insentif pelaburan yang sangat kompetitif di sana. ”
Kerajaan sedang mempertimbangkan langkah untuk menarik syarikat fintech ke ibu negara baharu, seperti pengecualian cukai korporat untuk bank dan syarikat insurans, serta dalam kewangan Islam, yang berdasarkan undang-undang Syariah. Kerajaan juga sedang mempertimbangkan rancangan untuk mengecualikan pekerja Indonesia dalam sektor kewangan daripada cukai pendapatan hingga 2032 dan menawarkan potongan cukai sebanyak 50% kepada mereka selepas itu. Pelepasan cukai akan dikenakan kepada pekerja asing juga.
Insentif lain yang dirancang termasuk pengurangan cukai ke atas dividen dan pendapatan faedah. Kerajaan juga sedang mengkaji langkah-langkah seperti memperkemas pendaftaran perniagaan dan menawarkan jaminan kerahsiaan pada data.
Melalui pembaharuan ini, pentadbiran Jokowi berharap untuk meletakkan ibu negara baharu itu bukan sahaja sebagai pusat politik dan pentadbiran negara tetapi juga sebagai pusat ekonomi dan kewangannya.
Kerajaan telah pun melancarkan insentif yang bertujuan untuk memperkukuh pelaburan dalam industri bukan kewangan. Sebagai contoh, pelaburan dalam infrastruktur dan industri perkhidmatan akan dikecualikan daripada cukai korporat selama 30 tahun untuk projek yang dijalankan antara 2022 dan 2035, dan selama 25 tahun untuk projek yang dilancarkan antara 2036 dan 2045. Syarikat juga akan layak mendapat potongan cukai 100% untuk 10 tahun jika mereka membina pusat pejabat operasi di Nusantara atau memindahkan terus ke sana. Cukai nilai tambah akan dipotong juga.
Setakat ini, kira-kira 90 pelabur telah berjanji untuk melabur dalam sektor seperti infrastruktur dan pendidikan, menurut Pihak Berkuasa Bandar Raya Nusantara, agensi kerajaan yang ditugaskan untuk mengawasi penempatan semula. Syarikat-syarikat dari Timur Tengah, Korea Selatan, China dan Eropah, antara lain, telah menunjukkan minat.
Jokowi pada asalnya merancang untuk memindahkan hanya pentadbiran kerajaan serta politik Indonesia ke ibu negara baharu itu tetapi mengekalkan Jakarta sebagai hab ekonominya. Jakarta berpendudukan yang sangat padat, mengalami kesesakan lalu lintas yang kronik, dan sering mengalami banjir akibat mendapan tanah. Jokowi memutuskan pemindahan ibu negara itu dengan harapan dapat meringankan beban Jakarta dengan menyuraikan penduduknya.
Pendirian presiden mengenai peranan Nusantara telah berubah dari semasa ke semasa. Pada Ogos 2019, sebagai contoh, Jokowi berkata, “Jakarta akan kekal sebagai keutamaan pembangunan dan akan terus dibangunkan menjadi bandar perniagaan, bandar kewangan, pusat perdagangan, dan pusat perkhidmatan pada skala serantau dan global.” Beliau mungkin membayangkan mencipta versi Indonesia bagi dua peranan yang dimainkan oleh Washington dan New York di A.S., dengan Nusantara sebagai “Washington.” Atau lebih dekat seperti Kuala Lumpur dan Putrajaya di Malaysia.
Kerajaan mula merancang untuk memindahkan istana presiden, parlimen, kementerian dan agensi, Mahkamah Agung dan badan kerajaan lain ke Nusantara. Ia menjangkakan Bursa Saham Jakarta dan syarikat-syarikat utama akan kekal di Jakarta.
Tetapi dalam ucapan tahunan kenegaraan pada Ogos tahun lepas, Jokowi berkata Nusantara bukan sahaja menjadi pusat kepada pentadbiran negara tetapi juga kepada inovator dan usahawan. Menegaskan peranannya sebagai enjin baharu untuk pertumbuhan Indonesia, beliau berkata kerajaan akan mengukuhkan fungsi ekonomi Nusantara.
Untuk merealisasikan visi ini, Widodo memerlukan wang dengan banyak. Projek pemindahan itu dianggarkan menelan belanja 466 trilion rupiah ($30 bilion) kesemuanya, dengan kerajaan dijangka menampung 20% daripada itu. Selebihnya datang dari sektor swasta dan sumber lain. Sasaran ini masih belum tercapai. Sebahagian daripada sumber kewangan bandar baru itu adalah untuk menarik lebih banyak pelaburan dalam projek pembangunan Nusantara, bukan untuk perniagaan.
Ekonomi digital Indonesia telah diramalkan oleh Google dan pakar lain, berkembang daripada $77 bilion pada 2022 kepada $130 bilion menjelang 2025. Jokowi telah menumpukan banyak perhatian untuk menjadikan fintech sebagai sebahagian daripada modal baharu. Di Jakarta, konglomerat dan syarikat pemula sudah pun menubuhkan bank digital.
Mungkin juga ada motif politik di sebalik perubahan hala tuju presiden. Mengikut perlembagaan Indonesia, jawatan Presiden tidak boleh disandang pada penggal ke tiga, maksima hanya dua penggal sahaja, Jokowi mesti berundur pada Oktober 2024 depan. Anies Baswedan, bekas gabenor Wilayah Khas Jakarta dan calon utama untuk menggantikan Jokowi, telah mempersoalkan keperluan pemindahan ibu negara ke Nusantara. Pada bulan Januari, Anies mempersoalkan tentang kurangnya perbincangan terbuka dan meluas mengenai langkah pemindahan itu.
(Anies Baswedan – calon Presiden Indonesia penggal baharu selepas Oktober 2024 tamatnya presidensi Jokowi)
Jokowi nampaknya mahu melancarkan projek itu supaya walaupun Anies dipilih sebagai presiden, Anies tidak akan dapat membatalkan projek Nusantara itu. Untuk tujuan ini, Jokowi mesti cepat mengumpulkan dana, dalam dan luar negara. Beliau telah berpegang pada rancangannya untuk mengadakan sambutan Hari Kemerdekaan di istana presiden yang baharu pada Ogos 2024, dengan harapan dapat membentangkan perpindahan itu sebagai visi utama kerajaani sebelum beliau berundur.
Matlamat Jokowi adalah untuk memperbetulkan apa yang dilihatnya sebagai pembangunan Indonesia yang tidak seimbang dengan memecahkan penumpuan kekayaan di pulau Jawa, termasuk Jakarta.
Namun ia tetap menghadapi cabaran, terutamanya daripada komuniti perniagaan. SoftBank Group, sebuah konglomerat teknologi Jepun, pada Mac tahun lalu menangguhkan rancangan untuk melabur dalam projek itu. Seorang eksekutif dengan anak syarikat Indonesia dan sebuah syarikat perdagangan utama Jepun juga menyatakan keraguan, berkata, “Sehingga pendirian presiden baharu mengenai pemindahan ibu negara itu disahkan, pelaburan adalah sangat berisiko.”
Metropolitan Jakarta mempunyai penduduk sekitar 30 juta dan masih berkembang. Dari 2021 hingga 2026, 13 hotel empat bintang dijangka dibuka di bandar ini kerana permintaan untuk bilik diramal meningkat dengan berakhirnya pandemik COVID-19. Bangunan tinggi terus tumbuh bagai cendawan di Jakarta.
(Kesesakan di Jakarta amat serius)
Banyak broker hartanah di Jakarta dikatakan menyokong Baswedan, dengan harapan beliau akan membatalkan projek Nusantara. Alasan mereka adalah Indonesia akan bergantung kepada sokongan daripada pelabur swasta domestik dan asing, bukan poket kerajaan. Jadi usaha Jokowi untuk menjadikan Nusantara sebagai hab teknologi kewangan bergantung pada keupayaannya untuk membawa pentadbiran kerajaan ke sana terlebih dahulu.
